Σαν το λίγο το νερό – Σωτήρης Δημητρίου

Η τέχνη του στίχου – Χόρχε Λούις Μπόρχες


Ό,τι υπονοείται είναι πολύ περισσότερο αποτελεσματικό από εκείνο που δηλώνεται. Ίσως το ανθρώπινο μυαλό έχει την τάση να αρνείται τις δηλώσεις. Θυμηθείτε τι είπε ο Emerson: τα επιχειρήματα δεν πείθουν κανέναν. Και δεν πείθουν γιατί παρουσιάζονται ως επιχειρήματα. Μετά τα κοιτάμε, τα ζυγίζουμε, τα μελετάμε προσεκτικά και αποφαινόμαστε εναντίον τους.
Αλλά όταν κάτι λέγεται απλώς ή – ακόμα καλύτερα – υπονοείται, υπάρχει ένα είδος φιλοξενίας στο μυαλό μας. Είμαστε έτοιμοι να το δεχτούμε.


Οι άνθρωποι αναζητούσαν συγγένεια με τους ηττημένους Τρώες και όχι με τους νικητές, τους Έλληνες. Κι αυτό γιατί ίσως υπάρχει μεγαλύτερο μεγαλείο στην ήττα απ’ ό,τι στη νίκη.


Είμαστε φορτωμένοι, υπερφορτωμένοι, από την ιστορική μας συνείδηση. Δεν μπορούμε να κοιτάξουμε ένα αρχαίο κείμενο με τα μάτια των ανθρώπων του Μεσαίωνα ή της Αναγέννησης ή ακόμα και του δέκατου όγδοου αιώνα. Τώρα ανησυχούμε για τις λεπτομέρειες· θέλουμε να ξέρουμε ακριβώς τι εννοούσε ο Όμηρος όταν έγραφε για τον «οίνοπα πόντον». Αλλά αν έχουμε συνείδηση της ιστορίας, πιστεύω πως μπορεί ίσως να υποθέσουμε ότι θα έρθει μια εποχή που οι άνθρωποι δεν θα έχουν πια τόση επίγνωση της ιστορίας όσο εμείς. Θα έρθει μια εποχή που οι άνθρωποι θα νοιάζονται πολύ λίγο για τις συνθήκες και τις περιστάσεις της ομορφιάς· θα νοιάζονται για την ίδια την ομορφιά.


Η γλώσσα δεν είναι, όπως οδηγούμαστε από το λεξικό να υποθέσουμε, επινόηση ακαδημαϊκών ή φιλολόγων. Περισσότερο, διαμορφώθηκε με τον καιρό, μέσα σε ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, από χωρικούς, ψαράδες, κυνηγούς και καβαλάρηδες. Δεν προήλθε από τις βιβλιοθήκες· προήλθε από τους αγρούς, από τη θάλασσα, από τα ποτάμια, από τη νύχτα, από την αυγή.


Πιστεύω πως αυτά που έχω διαβάσει είναι πολύ πιο σημαντικά απ’ αυτά που έχω γράψει. Γιατί κάποιος διαβάζει αυτά που του αρέσουν – ωστόσο γράφει όχι αυτά που θα ήθελε να γράψει, αλλά αυτά που είναι ικανός να γράψει.


Είμαστε θνητοί γιατί ζούμε στο παρελθόν και στο μέλλον – γιατί θυμόμαστε μιαν εποχή που δεν υπήρχαμε, και προβλέπουμε μιαν εποχή που θα είμαστε νεκροί.


Δεν πιστεύω πια στην έκφραση: πιστεύω μόνο στον υπαινιγμό. Άλλωστε, τι είναι οι λέξεις; Οι λέξεις είναι σύμβολα για αναμνήσεις που τις έχουμε κοινές με άλλους ανθρώπους. Αν εγώ χρησιμοποιήσω μια λέξη, τότε εσείς πρέπει να έχετε κάποια εμπειρία εκείνου το οποίο δηλώνει η λέξη. Εάν δεν έχετε, η λέξη δεν σημαίνει τίποτα για σας. Νομίζω πως μπορούμε μόνο να υπαινισσόμαστε, πως μπορούμε μόνο να κάνουμε τον αναγνώστη να φαντάζεται.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες
Η τέχνη του στίχου
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΗΤΗΣ