“Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι, πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο, κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα, ως τελευταία απόλαυση τους ήχους, τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου, κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις”. Αυτό είναι ένα μικρό απόσπασμα από το “Απολείπειν ο θεός Αντώνιον”, ένα από τα πολλά εξαιρετικά ποιήματα του Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη. Στην είσοδο της Αλεξάνδρειας υπάρχει μια πινακίδα με το όνομα του ποιήματος στα ελληνικά.

Μετά την εγκατάστασή τους, οι Eλληνες πάροικοι οργανώθηκαν σε κοινότητες και φρόντισαν να καλύψουν τις ανάγκες της παροικίας χτίζοντας εκκλησίες και σχολεία. Στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας και αρωγής ίδρυσαν ορφανοτροφεία, νοσοκομεία, βρεφοκομεία και γηροκομεία, με αποτέλεσμα να ανυψωθεί το επίπεδο ζωής της παροικίας, να αναπτυχθεί η ιδιαιτερότητα του πολιτισμικού της χαρακτήρα και να εδραιωθεί το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας και συνείδησης στον εκτός του περιορισμένου ελληνικού κράτους παροικιακό χώρο.
Οι σχέσεις των Ελλήνων παροίκων με το αιγυπτιακό κράτος υπήρξαν τυπικά αρμονικές, σχέσεις καλού υπηκόου με τη νόμιμη αρχή. Κοινωνικά, θεσμικά και εν μέρει διοικητικά ο Ελληνισμός συγκροτήθηκε γύρω από τρεις πόλους: Το Πατριαρχείο, το Προξενείο και την Κοινότητα.
Στο πλαίσιο του κοινοτικού χώρου, ιδιαίτερο ρόλο έπαιξαν οι αδελφότητες ή πατριές, όπως τις αποκαλούσαν οι Αιγυπτιώτες. Η σύσταση των αδελφοτήτων γινόταν με κριτήρια εθνικοτοπικά, όπου υπερείχε η συνείδηση της κοινής «γενέθλιας γης», ενώ η λειτουργία τους στηρίχθηκε στην εσωτερική αλληλεγγύη, στην αλληλοϋποστήριξη και στην καλλιέργεια σχέσεων «καλής γειτονίας και συμβίωσης» με τον ευρύτερο αιγυπτιακό χώρο. Το στοιχείο της αλληλεγγύης και της φιλανθρωπίας, άλλωστε, αποτελεί κορυφαία αξία και στο Ισλάμ.
Ως πλούσιοι έμποροι, επιτυχημένοι βιομήχανοι ή διαπρεπείς τραπεζίτες, διέθεσαν μεγάλο μέρος της περιουσίας τους προκειμένου να καλύψουν ελλείμματα των κοινοτήτων τους εκεί, στην αιγυπτιακή χώρα που τους υποδέχθηκε και όπου έζησαν μεγάλο μέρος της ζωής τους. Διέθεσαν χρεόγραφα πολλών αιγυπτιακών λιρών ή λιρών Αγγλίας για να δημιουργηθούν τα φερώνυμα ιδρύματα στην αιγυπτιακή χώρα:
Η βασική κοινότητα των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας ιδρύθηκε το 1843 και είχε την άμεση εποπτεία των σχολείων και των νοσοκομείων της πόλης. Οι Έλληνες διακρίθηκαν την εποχή εκείνη σε πολλούς οικονομικούς τομείς, όπως στην παραγωγή, μεταποίηση, εμπορία του βαμβακιού, του καπνού, στην βιομηχανική ποτοποιία , στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες καθώς και στις οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές των αγαθών. Τα μέλη της κοινότητας διατηρούσαν τα περισσότερα καταστήματα και εργάζονταν στην πραγματοποίηση διάφορων έργων της πόλης. Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο αριθμός των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας υπερέβαινε τις εκατόν είκοσι χιλιάδες. Η ελληνική κοινότητα ήταν η μεγαλύτερη ξένη κοινότητα της Αλεξάνδρειας εκείνη την εποχή. Τα μέλη της θεμελίωσαν στην πόλη έναν σοβαρό αριθμό συλλόγων, αθλητικών σωματείων, καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, λογοτεχνικών εκδόσεων και πολλά άλλα. Οι περισσότεροι Έλληνες έφυγαν από την Αλεξάνδρεια στη δεκαετία του πενήντα-εξήντα και επέστρεψαν στην Ελλάδα ή μετανάστευσαν σε άλλες χώρες (κυρίως Νότιο Αφρική).

Μια γλυκόπικρη γεύση χαρίζει η Αλεξάνδρεια στα έργα όσων σήμερα καταγίνονται με την ιστορία του ελληνισμού σε αυτή την πόλη και στα άλλα ελληνικά κέντρα της Αιγύπτου. Είτε με έργα ιστορικά είτε με συλλογές μελετών, είτε με αφηγηματικά βιβλία είτε με ποιήματα, οι αλεξανδρινοί συγγραφείς φέρουν ακόμη «την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών» που ένιωθε ο Καβάφης. Ο αιγυπτιώτικος ελληνισμός βίωσε πια «μια συρρίκνωση σε βαθμό επώδυνο», κατά την προσωπική εμπειρία του κ. Χατζηφώτη, «μια νέα μικρασιατική καταστροφή».
[galleryview id=5]